Pokieruj swoją pamięcią, naucz się przywoływać uzdrawiające wspomnienia. Dobre życie składa się z dobrych przeżyć - minionych i aktualnych - mówi dr Ewa Woydyłło, psycholożka i psychoterapeutka.
Zofia Rokita: Jedną z książek poświęciła pani pamięci. Dlaczego uznała ją pani za tak dla nas ważną?
Ewa Woydyłło: Bo pamięć odgrywa ogromną rolę w jakości życia psychicznego. W swojej wieloletniej pracy terapeutycznej spotkałam wielu ludzi z różnymi problemami, które utrudniają im życie. I zaobserwowałam, że jedną z przyczyn większości tych problemów jest zbyt silnie utrwalona pamięć dotycząca złych przeżyć, krzywd i przykrości, że to zwykle ona trzyma ich w kleszczach.
Co nazywa pani kleszczami pamięci?
- Niedobre wspomnienia zgromadzone w magazynie pamięci. Ich rozpamiętywanie nie służy dobremu życiu. To pułapka, w którą wpadamy.
Ale jak w nią nie wpadać? Chyba tylko Alzheimer może sobie z tym poradzić.
- Nie proponuję amnezji czy Alzheimera. Nie chcę, żebyśmy zapominali cokolwiek, co się w życiu zdarzyło. Nie o to chodzi. W filmie „Lot nad kukułczym gniazdem” Milosa Formana główny bohater McMurphy, ten żywioł nieokiełznany, wulkan namiętności, leży w końcowej scenie z błogim uśmiechem debila. I już nigdy mu ten uśmiech nie zniknie. A co mu zrobili? Za pomocą radykalnej lobotomii wycięli mu pamięć, odebrali tożsamość, on już nie jest sobą i nigdy nie będzie. Tego też nie chcę. Chodzi mi o wzięcie odpowiedzialności za to, co chcemy pamiętać, odczuwać i przeżywać. Są różnice między „pamiętam” a „rozpamiętuję”, „wspominam”, „wypominam”, „nie mogę zapomnieć”. Szkodzi mi jakieś wspomnienie, robię się smutna, kiedy je przywołuję, płaczę, a nie mogę zapomnieć... No, przepraszam bardzo, ale to jest stawianie się w roli przedmiotu, nie podmiotu. Moja pamięć nie powinna mną rządzić, tylko ja nią.
Podam przykład. Przychodzi do mnie 23-letnia dziewczyna i mówi, że ma już wszystkiego dość, że rezygnuje ze studiów, za sobą ma problemy z alkoholem i nie tylko. Po nitce dochodzimy do kłębka i okazuje się, że według niej winę za jej zły stan emocjonalny ponosi tak naprawdę ojciec, który opuścił matkę, brata i ją, wyjechał za ocean i nie wrócił. Wybrał po prostu inną drogę, założył nową rodzinę. Jednak córki się nie wyrzekł - przysyła pieniądze, zaprasza na wakacje, pragnie stałych kontaktów. Mimo to dziewczyna nie może mu darować. Lata mijają, a ona wciąż rozpamiętuje i nie może pójść do przodu. A przecież każdego dnia tworzymy swoje życie, mogąc robić coś, co jest dla nas dobre, co lubimy, co nam służy. Nie ma jednego modelu życia, można sobie wybrać swój własny. I jeśli komuś się w życiu coś nie uda albo ktoś nas zdradzi, tak jak ojciec tej dziewczyny zdradził rodzinę, to trzeba to oczywiście odżałować, odpłakać, odcierpieć, ale pozostać z tym jest największym błędem, jaki samemu można sobie zrobić. To jest chore.
Dlaczego przywoływanie złych wspomnień jest niedobre?
- Wspomnienia rzutują w sposób emocjonalny na obecne życie. Jest piękna słoneczna pogoda. Siedzę sobie z przyjaciółką i popijam zieloną herbatę. Miło sobie rozmawiamy. I nagle przypominam sobie, jak kiedyś ktoś mnie skrzywdził. I jeśli w tym momencie przyjaciółka zaproponuje: „No, dobra, pogadałyśmy, chodźmy teraz do kina”, to ja wymamroczę smutna: „Nie, nigdzie nie idę”. Jestem smutna, bo weszłam z powrotem w nastrój i emocje związane ze wspomnieniem przykrego zdarzenia i to z miejsca popsuło mi humor.
Niedawno byłam na koncercie w filharmonii ze swoim małym wnuczkiem. Nagle usłyszałam melodię z baletu Piotra Czajkowskiego „Jezioro łabędzie”, a na scenie zobaczyłam tańczącą w tiulowym tutu i atłasowych pointach baletnicę. I wtedy spłynęło na mnie wspomnienie mnie samej sprzed wielu lat, kiedy to siedząc na kolanach mamy, w innym teatrze, słucham tego samego utworu, wpatrując się w wirującą filigranową tancerkę-łabędzia. Wspomnienia mają moc rozbudzania dawnych emocji, które nadają koloryt naszemu obecnemu życiu.
W zależności więc od tego, co sobie przypominamy, nasze reakcje emocjonalne powodują, że albo się denerwujemy, albo smucimy, albo uśmiechamy. Naszemu mózgowi jest wszystko jedno, czy coś dzieje się naprawdę, czy tylko w naszych myślach. Kiedy wyobrażę sobie, że znajduję się w jakiejś katastrofie, od razu mięśnie mi się napną, serce zacznie szybciej bić - to są fizjologiczne reakcje na to, co sobie pomyślę. Do tego dojdzie sfera uczuciowa związana z silnym przeżyciem i mój nastrój natychmiast się obniża. Dlatego w momencie, kiedy przypomni nam się coś smutnego, przykrego, postarajmy się świadomie poszukać w pamięci i przywołać inne wspomnienie - przyjemne, pogodne. Dobra pamięć może zastąpić złą. Czy można, ot tak, wybierać sobie wspomnienia? - Nie tylko można, ale wręcz trzeba. Taką właśnie propozycję niesie moja książka: pokieruj swoją pamięcią, naucz się przywoływać wspomnienia uzdrawiające, uczyń pamięć swoją przyjaciółką, opiekunką, przewodniczką, a nie wrogiem. Zmień złą na dobrą, oczywiście, jeśli ci dokucza, bo jeśli ci nie dokucza, to zostaw ją w spokoju. Chodzi mi o to, by ludziom towarzyszyło osobiste poczucie dobrego życia. A dobre życie składa się z dobrych przeżyć - minionych i aktualnych.
Zawsze mi się wydawało, że pamięć po prostu jest albo jej nie ma. Nie sądziłam, że można nią świadomie kierować i ją ćwiczyć.
- Tak samo jak można wytrenować swoje ciało, można też usprawnić swoje myśli, a zatem i pamięć, a wraz z nią świadomość i tożsamość.
Jak się tego nauczyć?
- Trzeba jak najczęściej przywoływać wspomnienia te najlepsze, a nie mroczne i kaleczące duszę, co nie znaczy, że mamy się zapierać, wyrzekać czy wstydzić jakichś wspomnień. Nie! Uczenie się polega na rozumieniu i powtarzaniu, praktykowaniu, ćwiczeniu. Uczymy się różnych rzeczy - niektórych raz się nauczymy i już nie zapominamy, np. jazdy na rowerze czy pływania, ale języka obcego wciąż musimy używać, w przeciwnym razie z czasem go zapomnimy. Jeśli więc chcesz się czegoś nauczyć, to zasada jest prosta: posiądź daną umiejętność, a potem ją praktykuj. Podobnie jest z kierowaniem pamięcią. Weź kartkę papieru i wypisz na przykład miłe rzeczy o swojej matce. Możesz jej nie lubić, mogła ci się narazić, mogła być złą matką, ale poszukaj w pamięci także dobrych wspomnień z nią związanych. Być może zobaczysz wtedy, że nieprawdą jest, że miałaś złą matkę. Wprawdzie zabraniała ci chodzić na dyskoteki, goniła do lekcji, nie pozwalała się malować w podstawówce, ale jak usiadłaś i uruchomiłaś pamięć, przypomniałaś sobie: kto tak bardzo mnie kochał, że wszystko mi wybaczał? Kto dla mnie zawsze znajdował czułość, serce i troskę? Kto mi pomagał w trudnych dla mnie momentach życia? Moja matka. W taki sposób można niekiedy przewartościować wizerunek osoby i złą pamięć o niej zmienić na dobrą. Radzi też pani pozbyć się z otoczenia „negatywnych wyzwalaczy”, czyli tego, co nam przypomina przykre zdarzenia. - Tak, bo czasami robimy sobie autosabotaż - trzymamy listy po kimś, kto nas skrzywdził, lub pamiątki, które nam się źle kojarzą. Po co? Wyrzućmy to jak najszybciej, usuńmy z oczu, żeby przypadkiem nie wślizgnąć się w przykry nastrój. Bo jak już wejdziemy w taki tok myślenia, to trudno się z niego wycofać, lepiej wcale w niego nie wchodzić. Nasza pamięć jest nie tylko plastyczna, ale też niezwykle zmysłowa - reaguje na zapachy, smaki, obrazy, dźwięki. Warto rozejrzeć się i wyeliminować negatywne wyzwalacze.
Dlaczego jednak te nieprzyjemne wspomnienia wydobywają się na powierzchnię o wiele łatwiej niż te radosne, czasami wręcz automatycznie i nie zawsze na życzenie? - Są dwa powody. Pierwszym jest matka natura. To ona zainstalowała w naszej pamięci mechanizm, który funkcjonuje jak światełko ostrzegawcze. Jeżeli spotkało cię coś złego, zdarzyło się coś, co cię zabolało - musisz to pamiętać, ponieważ ze wszystkich stron te same tygrysy, żmije i hieny będą czyhać. Więc musisz mieć mechanizm, który zapobiegnie kolejnym podobnym zagrożeniom. I to jest zdrowe i dobre. Jeśli raz przebiegałam przez ulicę na czerwonym świetle i o mało nie wpadłam pod samochód, to powinnam to zapamiętać do końca świata, by później przechodzić na zielonym. Ale wyobraźmy sobie, że zdarzyło mi się to tylko raz, wiele lat temu, a ja od tamtej pory żyję przy polnej drodze, po której czasem przejedzie tylko rower, i nawet z domu nie wychodzę, bo mam fobię ruchu ulicznego. To już zdrowe nie jest.
I drugi powód: to, co zdarzyło się nam niedobrego, przychodzi na myśl pierwsze, ponieważ jednym z impulsów, motorów, uruchamiających nasze myślenie i zachowania, są nawyki. Tkwiący w nas nawykowy sufler zawsze podpowie, by robić coś, do czego przywykliśmy, bo to najłatwiejsze. Nawet najgorsze wspomnienia nie powinny mieć większych praw niż te dobre. A czasami tak właśnie jest. Więcej, zamiast je uciszać, jeszcze je umacniamy w głowie - powracamy do nich, pielęgnujemy je, zajmujemy się nimi... i dlatego są trwalsze niż te dobre, pogodne, pozytywne. Tamte niedobre, dopóki spełniały funkcję ostrzegawczą, też były pożyteczne, ale kiedy przestały mieć wszelką aktualność, zatruwają pamięć i jakość życia.
Każdy nosi w pamięci jakieś złe wspomnienia, ale są tacy, których pamięć obciążona jest wielkimi tragediami. Od tak traumatycznych wspomnień też można się uwolnić?
- Też, czasami z pomocą specjalisty. Jeśli skręcę kostkę, to jakoś ją może rozchodzę, ale jeśli będzie to poważne złamanie, to idę do ortopedy i nieraz długo noszę nogę w gipsie. Dlatego w książce zaprosiłam do rozmowy m.in. Małgorzatę Sieczkowską, psychoterapeutkę, która metodą Somatic Experiencing pracuje z ludźmi nad leczeniem traumy.
Nie mówię, że każde złe przeżycie z przeszłości jest drobiazgiem. Ale traumatyczne wspomnienia, takie jak Holokaust, ludobójstwo, przestępcze nadużycia, morderstwa, nie zdarzają się na szczęście zbyt często. Wielokrotnie zachowujemy urazy i nie możemy wybaczyć w sprawach, które dadzą się zakwalifikować do porzekadła o zeszłorocznym śniegu.
Ale przecież ludzie chcą uciec, zapomnieć o nieszczęściach, jakie ich spotkały.
- W syndromie ofiary jest taka perfidia, że można się przyzwyczaić do bycia nieszczęśliwym i nawet gdy ktoś podsuwa pomysł na rozwiązanie problemu, to ofiara tylko posłucha i powie: „Innym to może pomoże, ale nie mnie”. Stawia opór.
Dlaczego?
- Dlatego że musiałaby coś zmienić w swoim życiu, wyjść z tożsamości osoby skrzywdzonej i stać się kimś innym. Przeciwieństwem ofiary jest ktoś, kto sobie radzi. Czyli ofiara musiałaby zmienić stosunek do siebie i świata, a przede wszystkim do swego nieszczęścia. A tymczasem dziewczyna, która była w przeszłości molestowana seksualnie, trzyma się kurczowo myśli, że dla niej już nie ma ratunku, zamknięte są wszystkie drzwi do intymności, miłości, przyjaźni, radości życia, zadowolenia, że jest po prostu wykreślona z życia z powodu doznanej niegdyś traumy.
A może ona wcale nie przywiązała się do roli ofiary, tylko najzwyczajniej brak jej siły, może też wiary w powodzenie zmiany?
- Wszystko zależy od tego, co uzna za konieczną zmianę. Rzeczywiście - przeszłości i doznanego cierpienia nic nie zmieni. Zmienić można tylko to, co dzieje się obecnie - i w czym sami mamy udział; a przez to także możemy zmienić naszą przyszłość. Ofiara najczęściej nawet nie szuka sposobu wyjścia z tej roli, ona rozpamiętuje, użala się nad sobą i rozsiewa wokół siebie urazę do całego świata, do losu, do Boga. Tacy ludzie istnieją.
Każdy może cierpieć, ile chce, może się pławić w złych wspomnieniach. Tylko zastanów się, co ci to daje? Czy to poprawia jakość twojego życia? I co to daje innym? Nie żyjemy przecież na bezludnej wyspie, wokół nas są ludzie, w tym osoby najbliższe. Zapytaj swoją córeczkę, czy nie uważa, że jesteś toksyczną, narzekającą, skrzywioną matką? Zapytaj męża, czy nie wolałby mieć u boku pogodnej kobiety? Jestem szczególnie uwrażliwiona na to, co robią dorośli dzieciom. Bo to dorośli stwarzają dzieciom wizję świata - albo ten świat jest pogodny, albo okrutny. Osoby, które się użalają nad sobą, dają swojemu dziecku przekaz: „Okropny jest ten świat. Popatrz, co mi zrobił”. Córeczka ma dwa latka, potem osiem latek... i wreszcie wkracza w dorosłe życie najeżona kolcami, bo przecież musi się bronić - mamusia jej pokazała, co ten świat jej zrobił. Jeżeli jesteś matką, zadbaj o to, żeby promieniowała z ciebie radość, spokój. Ale nawet jeżeli nie ze względu na dzieci, to ze względu na innych ludzi w ogóle, nie warto być smutasem.
W książce cytuję list czytelniczki pewnego pisma. I ta kobieta pisze: „nie mówcie mi, żebym się zmieniała, bo ja nie chcę, bo ja miałam złe życie, bo miałam okropnego ojca...”. Teraz ma już swoją wspaniałą rodzinę i cudownego synka, ale mówi: „nie każcie mi się uwolnić od tamtej urazy”. Tego nikt nikomu nie każe, to jest wybór. Ale zapytaj synka, czy przypadkiem nie przejmuje od ciebie tego cienia. Dawno padał ten deszcz, dziś świeci dla ciebie słońce, po co nadal chodzisz w pelerynie? Dawno była ta burza, która połamała gałęzie, więc je posprzątaj. Pamiętliwe osoby noszą w sobie piętno dramatu z dzieciństwa i uporczywie trwają w złych wspomnieniach. Dlaczego? Winna jest zła pamięć. A pozostanie w złej pamięci nie jest ani miarą miłości, ani oddania, ani człowieczeństwa - to miara problemów psychicznych.
Na rozpamiętywanie swoich nieszczęść zużywamy ogrom energii.
- Marnujemy ją. Zużywajmy energię na to, co przynosi nam korzyść. A proszę zwrócić uwagę, kto nie użala się nad sobą? Ludzie, którzy mówią, że są szczęśliwi. Użala się nad sobą wyłącznie ktoś skrzywdzony. Ale czy to czyni go mniej skrzywdzonym? Nie! Więcej, bo teraz krzywdzi sam siebie. Oczywiście, mamy prawo się użalać, ale nie róbmy tego, bo to jest niezdrowe. To toksyna, trucizna. Nie widziałam osoby użalającej się nad sobą, żeby miała błyszczące oczy, ślicznie wyglądała, maszerowała pewnie z podniesioną głową i uśmiechem na twarzy. Użalanie się nad sobą przygarbia, zamyka, zaciska pięści, prowadzi do bycia zawsze przeciwko komuś. Jeśli spotyka mnie nieszczęście, to lepsza jest postawa, która zajmie się rozwiązaniem, a nie roztrząsaniem problemu. A tym właśnie jest użalanie się nad sobą.
Czasami jednak - czy tego chcemy, czy nie - dawna krzywda wciąż boli. Co zrobić, żeby nie bolała?
- Jedyny sposób to wybaczyć, odpuścić, ale przede wszystkim naprawdę tego chcieć - od tego ten proces się rozpoczyna. Trzeba zapragnąć wybaczyć winowajcy. No cóż, ludzie się mylą, popełniają błędy, niektórzy mają zaburzenia psychiczne, niektórym nie udało się osiągnąć człowieczeństwa. Jeżeli padłaś ofiarą kogoś takiego, stało się, ale wyszłaś z tego, no bo przecież jesteś. Więc zrób wszystko, by wybaczyć, czyli postaraj się zrozumieć sprawcę, wysłuchać go, a jeśli nie chcesz go widzieć, to w inny sposób spróbuj się dowiedzieć, dlaczego tak okrutnie postąpił. Z licznych badań naukowych wynika, że krzywdzą krzywdzeni, biją bici, poniżają poniżani. Więc sprawdź, czy przypadkiem twój ojciec nie był takim despotą, okrutnikiem i chamem dlatego, że jego ojciec był taki sam wobec niego.
A jak ma zmienić złą pamięć na dobrą ktoś, kto w magazynie pamięci nie ma dobrych wspomnień?
- Prawie się nie zdarza, żeby ktoś miał za sobą tylko nieszczęścia i żadnych miłych wspomnień. Chyba że nie chce ich zobaczyć. A jeśli rzeczywiście jego magazyn przypomina czarną czeluść, to niech sam zacznie od dzisiaj pracować na jutrzejsze dobre wspomnienia, niech je tworzy, zbiera i pomnaża na przyszłość. Dobre dziś stanie się automatycznie dobrym wspomnieniem jutro. Pamięć nie jest bytem statycznym - jest otwarta i żywa, dopóki mózg działa. I najważniejszym jej zadaniem nie jest ocalenie przeszłości, tylko przyszłości.
Zofia Rokita
Comments